Wie bewaakt het protocol?

Een groot nadeel van een over-georganiseerde samenleving, is dat weinigen zich verantwoordelijk voelen als de manier waarop iets is georganiseerd niet blijkt te werken, en speciaal wanneer er situaties optreden waarin de voorgeschreven, protocollaire handelswijze door de instanties niet wordt opgevolgd.

Naïef gaan veel hoger opgeleiden met verantwoordelijke functies er vanuit dat iets is ‘geborgd’ als er een protocol is opgesteld en het allemaal helder en duidelijk op papier staat. Alsof het papier zelf een magische werking heeft en mensen vastplakt aan het protocol, door de voorgeschreven handelswijze gedwongen tot professioneel en gewetensvol handelen. 

Als dit voldoende was voor een aanvaardbare kwaliteit van werken zouden er nooit zoveel klachten over Bureau Jeugdzorg bestaan, want op papier ziet het er altijd heel keurig, professioneel en gelikt uit bij Jeugdzorg. Als je enkel door hun documenten en eigen publicaties zou gaan, lijkt het moeilijk voor te stellen dat er met die manier van werken nog iets mis kan gaan.  

Maar er bereiken ons iedere dag andere berichten, dat er ondanks de protocollen (en sommigen beweren zelfs vanwege) toch erg veel fouten worden gemaakt in de opvoedondersteuning-en-beschermingstaken, wat een teken is dat het idee niet altijd zijn weg vindt naar de realiteit. Regelmatig krijgen we casussen te zien waarbij de juiste procedure niet wordt gevolgd, bijvoorbeeld door een school met een zorgmelding, maar dit heeft voor de school geen enkele consequentie. Het maakt de gevolgen ervan voor het gezin dat het betreft niet minder en wat op papier een eerlijke procedure lijkt, blijkt dat in de praktijk geenszins te zijn. 

‘Met de kennis van nu’ 

We hebben gezien hoe de controle op de banken faalde, zodat het na de kredietcrisis in 2008 een wirwar werd van excuses door toezichthouders in de lijn van ‘met de kennis van nu’ en ‘achteraf gezien’, terwijl ze tegelijkertijd van mening waren dat ze het ook niet hadden kunnen weten. Niet tot het moment zelf, toen het echt mis ging! Toen begrepen ze dat er een crisis was.  

Bij Bureau Jeugdzorg krijgen we zelfs die armzalige constatering niet en moeten we met nog minder genoegen nemen wanneer ze verklaren wat er fout ging. Er zijn weliswaar een paar ‘dingetjes’ niet helemaal goed gegaan, maar ze bedoelen het toch goed en bovendien hebben ze ‘andere zorgen’ ontdekt. Ja, ze hebben verkeerde conclusies getrokken (alleen wanneer het bewijs ze in het gezicht geduwd kan worden, anders zijn het meningen en ‘percepties’ van ouders) maar ze doen alles in het ‘belang van het kind’. 

Dat is uiteindelijk de kwaliteitsgarantie, de verklaring dat ze alles wat ze doen, goed of fout handelend, professioneel of amateuristisch, welwillend of kwaadwillend, doen in het belang van het kind en daarmee vervalt eigenlijk het protocol tot het niveau van ‘convenant’, een goede bedoelingenverklaring waar later niemand aan gehouden wordt, wanneer het toch niet werkt.  

Rondvaart zonder gasten 

Zoals bij de aanpak van probleemjongeren een jaar of acht terug in de Baarsjes in Amsterdam (februari 2006), toen de zogeheten ‘doe-normaal-contracten’ werden gesloten met de jongeren, waarin ze met de gemeente afspraken zich sociaal wenselijk te zullen gedragen. Het kwam in kranten, er werd een tv-uitzending aan gewijd en iedereen, politie, gemeente, jongerenwerkers, moskeeën, waren er enthousiast over, maar een jaar later bleek het een grote mislukking. Een andere goede bedoelingenactie rond die zelfde tijd was toen de Amsterdamse politie zich van zijn vriendelijke kant wilde laten zien naar de probleemjongeren. Ze huurden een rondvaartboot, een complete catering en er moesten twintig of meer agenten die dag beschikbaar zijn voor het evenement, om eens een keer echt met elkaar kennis te maken. Er kwam geen enkele jongere opdagen… 

Goede bedoelingen pakken niet altijd uit zoals ze bedoeld zijn en het ligt heus niet aan de middelen, want vaak worden kosten noch moeite gespaard door de enthousiastelingen. Het mankement bij mensen die zelf fatsoenlijk zijn, is dat ze er vaak voetstoots vanuit gaan dat anderen dat ook zijn en ze komen bedrogen uit wanneer die vooronderstelling niet blijkt te kloppen.  

Naar eer en geweten 

Een verklaring bij een formulier van het AMK, van origine betrokken van het NJi (risico-taxatielijstje), is dat er vanuit wordt gegaan dat de jeugdzorgwerker het ‘naar eer en geweten’ zal invullen. Anders gezegd, er wordt zonder meer vertrouwd op de goede bedoelingen van de jeugdwerker, maar er is niemand die het zal controleren. Als de praktijk van het jeugdbeschermingswerk vervolgens het karakter krijgt van een ‘doe-normaal-contract’ of een ‘politie-rondvaart’ zal dit voor de jeugdwerker geen verdere gevolgen hebben, maar wel voor de ouders die het lijdend voorwerp zijn. 

Meldcode 

Op dit moment is de Meldcode in de mode en steeds meer mensen die met kinderen werken worden aangemoedigd om een cursus vroegsignalering te volgen. De Meldcode kent vijf stappen, waaronder het in contact treden met ouders om eventuele zorgen over het kind bespreekbaar te maken. Daarna pas kan er contact worden opgenomen met het AMK en die kan eventueel adviseren een melding te doen, als er met de ouders zelf geen werkbare relatie mogelijk is. Maar het gebeurt regelmatig dat er achter de rug om van ouders een melding wordt gedaan en van de kant van AMK/BJz hoeft men geen coulance te verwachten voor het gezin, indien een school zich niet houdt aan het protocol (of de regels van fatsoen), want voor klachten hierover wordt men terugverwezen naar de school zelf en de klachtenprocedure.

 

Maar dan is de ellende al begonnen*, want de school krijgt ten hoogste een berisping en ouders kunnen de allerhoogste prijs betalen die denkbaar is: het verlies van hun kostbaarste bezit, hun kind(eren) op grond van valse gegevens en een onjuiste procedure waardoor ze nooit een echte kans hebben gehad. 

Sven Snijer

 

*Een school wordt gezien als een betrouwbare informant en dat maakt het gemakkelijk voor deze partij om schade te doen aan ouders, indien ze een conflict met ouders over een hele andere kwestie willen beslissen, door met een zorgmelding te suggereren dat er in de thuissituatie dingen niet pluis zijn. Een school kan vertellen dat ze mondeling de zorgmelding heeft doorgegeven aan ouders (op schrift wordt aanbevolen door Bureau Jeugdzorg) terwijl deze hier nooit van in kennis zijn gesteld. Er kan met het schooldossier geknoeid zijn, waardoor er opeens gesprekken vermeld staan waarin sprake was van ‘zorgen’ over het kind, die in werkelijkheid niet hebben plaats gehad, enz. Van zulke gesprekken is dan geen datum bekend en evenmin bestaat er een gespreksverslag.