Zijn hulpverleners pinguïns?

In een documentaire over het leven van verschillende soorten pinguïnkolonies gisteren op de televisie, werd ik herinnerd aan jeugdzorg en de impact die deze vorm van hulpverlening heeft op gezinnen. Er waren drie scènes die mijn aandacht trokken.

Scene 1: Een paartje rotspinguïns heeft twee jongen die ze naar hun beste vermogen verzorgen in een nest. Er moeten grote zorgen hebben bestaan over het veilig opgroeien van de twee spruiten, want plotseling, zonder enige waarschuwing verschijnt er een professional van de Raad van de Roofvogels om een inval te doen en niet veel later is de uit-nest-plaatsing van het eerste jong een feit. Alsof dat nog niet erg genoeg is, verschijnt niet lang daarna de tweede professional om de procedure met het andere jong te herhalen, de ouders radeloos en verward achterlatend met een leeg nest.

Aangezien de arme diertjes de klap niet goed kunnen verwerken van hetgeen ze overkomen is (er is geen goede begeleiding vanuit de roofvogel-organisatie) reageren ze hun onmacht en frustratie af op degene die het dichtst in de buurt is, de buurvrouw. De van hun kinderen beroofde ouders beginnen nu verwoede pogingen te doen om het ei van buurvrouw in hun bezit te krijgen om de innerlijke leegte die ze voelen op te vullen, maar de buurvrouw vecht stevig terug. Nu zullen de wanhopige pinguïns hun ontvoeringspoging voor zichzelf enigszins hebben kunnen legitimeren, aangezien de buurvrouw op dat moment tot een ‘risicogroep’ behoorde, want vader was tijdelijk buiten beeld (voedsel halen in de zee), zodat er ‘hypothetisch’ een ontwikkelingsbedreiging kon worden vastgesteld, maar de buurvrouw dacht daar natuurlijk anders over. Als haar man terugkomt van het foerageren, ontzet hij zijn strijdende vrouwtje en de kinderloze ouders gaan verslagen heen…

Scene 2: Een keizerpinguïn-jong is zijn moeder kwijt en zoekt haar. Een heleboel andere pinguïns ontfermen zich onmiddellijk over het jong en doen hun best om het zo goed mogelijk te beschermen, want dat doe je in een Civil Society. Ze doen daarvoor zo hun best dat het een beetje dringen wordt rond het kind en er niemand meer  nadenkt over de werkelijke behoeften van het kind. Alle pinguïns zijn zo druk bezig met het bewijzen dat zij over de beste opvoedkwaliteiten beschikken en het ‘kind-in-de-knel’ alleen maar willen beschermen, dat het jong bedolven raakt onder alle goede bedoelingen en letterlijk plat gedrukt wordt door de zware lichamen van de volwassen pinguïns. Het jong probeert ondertussen nog steeds aan alle hulpverleners te ontsnappen en blijft zijn moeder zoeken. Het is van hot naar her gesleept en is daardoor steeds verder van zijn eigen moeder afgedwaald. Als door een wonder weet het uiteindelijk toch zijn eigen moeder terug te vinden en snel kruipt het tussen haar  flappers, onder haar warme vacht. De andere hulpverleners druipen teleurgesteld af.   

Scene 3: Een pinguïnmoeder vindt haar verloren kindje terug, dat is doodgevroren. Misschien dat het net als het jong in het vorige voorbeeld, is afgedwaald van zijn moeder door een verblijf in teveel verschillende pleegplaatsingen, waarna het op zeker moment als ‘hopeloos’ geval is afgeschreven door de hulpverleners/pleegouders. (Pleegpinguïns hebben toch het liefst een klein pinguïnjong dat je nog kunt vormen). De moeder probeert het doodgevroren jong tegen zich aan te houden, om het tegen alle waarschijnlijkheid in tot leven te wekken, maar het blijft verstijfd liggen. De pinguïn laat een klagelijk geluid horen en doet nog een uiterste poging het jong bij bewustzijn te brengen. Een andere pinguïnmoeder komt er naast staan om te delen in het grote verdriet. Niemand kan wat doen. Nog een klagelijk geluid en dan lopen de beide pinguïns weg, waarna het jong langzaam begraven wordt door de vallende sneeuw.
  

Een pinguïn is niet bepaald een hoog geëvolueerde levensvorm met een ver ontwikkeld bewustzijn zoals bijvoorbeeld beren, dolfijnen of olifanten, maar het is opmerkelijk hoeveel emotie deze dieren tonen na het verlies van een jong. Niks ‘survival of the fittest’, maar duidelijk verdriet over een zwaar verlies. Een trauma dat verwerkt moet worden en waarbij omstanders hun medeleven komen betuigen. De rotspinguïns reageren het zelfs onmiddellijk af op anderen, om maar aan te geven dat het leed nooit alleen één ouder(paar) treft, maar dat het verder doorwerkt.  Dat het nog meer ellende in gang zet voor de maatschappij, als er geen rekening wordt gehouden met het hele familiesysteem en omgeving, maar alleen het jong centraal wordt gesteld. Giraffenouders kennen diep verdriet over het verlies van een jong, olifanten en nijlpaarden blijven lange tijd rond de plek hangen waar een jong het leven liet, voordat ze verder trekken. Er zijn apensoorten die dagenlang met een dood jong blijven rondlopen, omdat ze er geen afstand van kunnen doen.

En hoe zit dat eigenlijk met mensen? De ‘Kroon op de schepping’ (wij leven in een ‘gebroken schepping’ volgens Erik Gerritsen), hoe gaan die eigenlijk om met verlies van een ‘jong’? En hoeveel medeleven ontvangen die van de professionals, die het kind laten verdwijnen, omdat het ‘belang van het kind’ centraal staat en niet de ouders? Het antwoord werd gegeven door een rechter tijdens een zitting om ouders van het ouderlijk gezag te ontheffen en daarmee definitief de deur dicht te gooien naar hun eigenwaarde als mens en als opvoeder. Met een vriendelijk masker, zoals je tegen een klein kind praat, vertelde de rechter dat de zitting lang genoeg geduurd had (wel 10 minuten!), maar ‘met de kinderen in het pleeggezin gaat het goed. En daar gaat het tenslotte om.’

Sven Snijer