Erik Gerritsen over apen, olifanten en adelaars...

http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/opinie/columns/over-apen-olifanten-en-adelaars.5852963.lynkx

In mijn kritische beschouwingen over de jeugdzorg praat ik graag over het fenomeen van “goede mensen in een slecht systeem”. Vaak leidt dat tot het verwijt dat ik daarmee ten onrechte de schuld voor falen in de jeugdzorg bij het “systeem” leg,...

en daarmee de verantwoordelijkheid ontken van de in dat systeem werkende personen, of het nu bestuurders, managers of professionals zijn.
Natuurlijk is het zo dat “het systeem” uiteindelijk gemaakt wordt door de mensen die in dat systeem werken. En dat naarmate personen een hogere positie innemen in dat systeem, ook sprake is van een toenemende verantwoordelijkheid voor hoe dat systeem functioneert en voor het veranderen van dat systeem als het niet goed functioneert. Toch is het goed om ons bewust te zijn van de grote invloed die systeemkrachten uitoefenen op het gedrag van de in dat systeem werkende organisaties en personen. Omdat anders te makkelijk de schuld van een ziek systeem in de schoenen van individuele actoren in dat systeem wordt geschoven. Omdat vervolgens te makkelijk wordt gedacht over hoe je een ziek systeem weer gezond kunt maken.

Wie hier vakmatig meer over wil lezen verwijs ik naar het uitmuntende rapport dat professor Eileen Munro vorig jaar heeft uitgebracht over de noodzakelijke hervormingen van het Britse jeugdzorgsysteem.

In deze column wil ik mijn punt graag verhelderen met drie dierenverhalen.

Het eerste verhaal betreft een experiment waarin vier apen in een kooi worden geplaatst. Aan de ene kant van de kooi staat een hoge boom met bovenin een heerlijke tros verse bananen en aan de andere kant ligt op de grond rottend fruit. Steeds als de hongerige apen de boom in willen klimmen worden ze er door een bewaker met een harde koude waterstraal uitgespoten. Op een gegeven moment worden ze zo moe en hongerig dat ze van ellende het rottende fruit gaan eten. Op een gegeven moment wordt één aap vervangen door een nieuwe aap en verdwijnt de bewaker. De nieuwe wil gelijk naar de bananen klimmen, maar die wordt direct door de drie andere apen uit de boom getrokken. Na meerdere pogingen geeft ook de nieuwe aap die nooit te maken heeft gehad met de koude waterstraal het op en begint het rottende fruit te eten. Zo worden één voor één alle apen vervangen totdat er alleen nog apen in de kooi zitten die nooit de koude waterstraal hebben ervaren. Maar allemaal laten ze de verse bananen hangen en eten ze het rottende fruit. Toeschouwers die geen weet hebben van het experiment snappen niets van het in hun ogen idiote gedrag van de apen.

Het tweede verhaal betreft de training van jonge olifanten in India die gebruikt worden als vervoersmiddel. Als die olifanten nog heel klein zijn worden ze aan het einde van de dag aan een touw vast gemaakt aan de boom en aangemoedigd om zich los te trekken. Dat lukt die olifanten niet omdat ze nog niet sterk genoeg zijn. Maar ze raken zo gewend aan het feit dat ze zich niet los kunnen rukken, dat ze op latere leeftijd, als ze groot en sterk genoeg zijn om zich met gemak los te rukken, dit toch niet doen. Op deze manier voorzien de olifantenberijders zich van een goedkope manier om olifanten op te sluiten aan het einde van de dag.

Het derde verhaal gaat over het adelaarsjong dat nog in het ei uit het nest valt en wordt gevonden door een kip. De kip broeit het ei uit en voedt het adelaarsjong op als een kip die wel vleugels heeft maar niet kan vliegen en de hele dag pikkend naar voedsel rond loopt. Op een gegeven moment ziet het inmiddels volwassen geworden adelaarsjong een grote vogel vliegen. Vol bewondering vraagt hij aan moeder kip wat dat voor een beest is en waarom hij niet ook zo mooi kan vliegen. De moeder kip antwoordt dat het een adelaar is. Adelaars kunnen vliegen, kippen niet. Het adelaarsjong brengt zijn verdere leven op de grond door pikkend naar voedsel.

Drie verhalen die laten zien hoe mensen in een systeem gevangen kunnen komen te zitten. Er van buiten naar kijkend lijkt het makkelijk om er uit te ontsnappen. Maar als je onderdeel deel bent van dat systeem is dat toch echt een stuk moeilijker. Dit is echter geen enkele reden om fatalistisch te berusten in het voortbestaan van disfunctionele systemen, zoals die van de jeugdzorg. Het is wel reden om goed na te denken over de te gebruiken verandermethodiek. Een verandermethodiek die niet uit gaat van het veroordelen van het disfunctionele gedrag van de actoren in het zieke systeem, maar die inzet op het, via bewustwording veranderen van de disfunctionele interactiepatronen die het zieke systeem in stand houden.

Wat de jeugdzorg dus eigenlijk nodig heeft is systeemtherapie. Het mooie hiervan is dat dit voor de medewerkers in de jeugdzorg al bekend terrein is. Het is immers de methodiek die wordt ingezet om disfunctionele gezinnen weer gezond te maken.

Erik Gerritsen
Klik hier voor meer columns van Erik Gerritsen

Door platform familierecht  (lid stuurgroep)op 8 mei 2012 12:10

Bij disfunctioneren van ouders worden deze buiten spel gezet en hun kinderen direct weg gehaald. Maar hoe is het mogelijk dat bij disfunctioneren van jeugdzorg, deze dan wel mogen doorgaan met hun ondeskundig handelen?

Door Marius van Vliet 8 mei 2012

Deze column is geen goed antwoord op de kritiek van hoogleraar Corine de Ruiter gisteren in de Volkskrant. Zij schreef dat de jeugdzorg lui is en te weinig zelfreflectie kent. En dat jeugdzorg-managers nooit nadenken over het effect van de jeugdzorg op kinderen en ouders. Ze willen altijd aanvullende maatregelen voor zichzelf, waardoor ze dan wel beter zouden functioneren.

Dat is waar. Want deze columns gaan nooit over het leed dat ouders en kinderen wordt aangedaan door het disfunctioneren. En over alle klachten die daar het gevolg van zijn. Het gaat alleen maar over de jeugdzorg zélf. Die heeft meer geld nodig of nieuwe regels nodig. Managers met dierenverhalen en voorstellen voor ‘systeemtherapie’ om hun organisatie beter te maken bevestigen precies wat Corine de Ruiter gisteren in de Volkskrant zei.

Prof Corine de Ruiter zei: 'Er gaat nooit wat af, er moet altijd wat bij.' De vraag doet zich dan ook voor of een organisatie die ‘systeemtherapie’ nodig heeft, niet beter opgeheven kan worden. Dan hebben nieuwe organisaties een kans die minder met zichzelf bezig zijn en zich wél richten op het effect van hun zorg op ouders en kinderen.

Redactie Jeugdzorg Dark horse:

Wij zijn het helemaal eens met de reacties van platform familierecht en Marius van Vliet. Het is inderdaad opmerkelijk, dat wanneer Jeugdzorg dan eindelijk (onder grote druk) toegeeft dat er veel zaken onder de verantwoordelijkheid van BJZ niet goed gaan, er nog steeds wordt gescheiden tussen een corrupt syteem en de jeugdzorgmedewerkers in dat systeem, die zich met hart en ziel proberen in te zetten voor de kinderen. Er is wel meer aan de hand dan 'verkeerd geconditioneerde aapjes of olifantjes.'

Beeldvorming door Jeugdzorg

Ten eerste is het zo dat de hele beeldvorming bij Jeugdzorg verkeerd is. (jeugdzorg = goed / ouders = fout) Dit wordt veroorzaakt door het hardnekkig vasthouden aan het waanidee dat de veilige ontwikkeling van het kind best gegarandeerd kan worden als het als een individu wordt gezien en niet als een onderdeel van een familie-systeem. Want ook bij de nieuwe benadering die door Gerritsen wordt geprogageerd  (het onder toezicht stellen van alle broertjes en zusjes in een gezin met een paar 'rotte appels'), is de zogenaamde oplossing toch weer individueel gericht. Er wordt namelijk voor ieder afzonderlijk ondertoezichtgesteld of uithuisgeplaatst kind een geldbedrag ontvangen!

Niet het kind centraal stellen

Als Jeugdzorg een bepaald geldbedrag zou krijgen per gezin en zij zou moeten aantonen welke hulp zij heeft geboden aan het hele gezin (en sommige kinderen individueel), dan was het een stuk moeilijker om gezinnen uit elkaar te rukken. Op dit moment wordt bij probleemgezinnen de kern van het probleem niet aangepakt: ouders die probleemkinderen afleveren, omdat ze niet kunnen of niet willen opvoeden. Want als het probleem werkelijk bij die ouders ligt, waarom worden die dan niet strafrechtelijk vervolgd (met bewijzen) voor het moedwillig nalaten van alles wat voor een gezonde en veilige ontwikkeling van kinderen nodig is? En waarom krijgen de ouders, wanneer ze (door verstandelijke beperking of psychiatrische stoornis) hun kinderen niet kunnen opvoeden, dan niet een intensieve begeleiding bij de opvoeding, in plaats van per kind proberen te 'repareren' , maar de oorzaak te laten bestaan? Negen kinderen onder toezicht stellen (of elf zoals in het voorbeeld van Jeugzorg Nederland voorzitter Hans Kamps) betekent negen x € 8000,- opstrijken! (€72.000,- per jaar) Dit zijn vette bonussen, bovenop de geldstroom die ze jaarlijks al incasseren. Dat is geen hulpverlening, maar zelfverrijking. En uithuisplaatsingen kosten de belastingbetaler nog veel meer...

Nog beter zou zijn om helemaal geen aparte geldbedragen te verstrekken per kind of per gezin, om tegen te gaan dat er door Jeugdzorg 'probleemkinderen' of 'probleemgezinnen' gecreëerd worden. Laat goede, professionele hulpverlening (niet Jeugdzorg) een vast bedrag per jaar krijgen van de overheid, afgemeten naar het aantal inwoners van een plaats en de bevolkingsdichtheid (plus bevolkingssamenstelling - voor risicofactoren) zodat er geen reden meer is om de cijfers rond 'kindermishandeling' kunstmatig op te drijven over de ruggen van individuele gezinnen, maar er een prikkel is om de zwaardere hulp alleen in te zetten voor gezinnen die dat echt nodig hebben. Zo kan er naar het gezin zelf gekeken worden en zal niet automatisch het 'statistische beeld' worden geprojecteerd, omdat de afzonderlijke OTS en UHP-gelden lonken naar  BJZ.

Echte behandeling blijft vaak uit

En waarom moeten de kinderen van zo'n gezin gestraft worden met uithuisplaatsing, als het veel beter zou zijn als het gedrag van hun ouders gereguleerd zou worden? Dat zal niet altijd vanzelf gaan, maar het lijkt mij goedkoper dan het uithuisplaatsen van vijf, zes, zeven, of nog meer kinderen. In de regel is het zo, dat er veel te weinig wordt gedaan door Jeugdzorg om hulp te bieden in de thuissituatie, via de ouders. Ouders probeert men zo veel mogelijk te omzeilen door zich te focussen op het kind. Er wordt wel de hele tijd geroepen door Jeugdzorg dat zij aan het belang van het kind denkt, maar als dat werkelijk zo was dan zou het niet zo vaak voorkomen dat uithuisgeplaatste kinderen (of OTS-kinderen) niet de juiste diagnose en behandeling krijgen. Dan zouden ze niet ver bij hun ouders vandaan zitten te duimen draaien op hun kamertje, terwijl BJZ of de WSJ er een hechtingstoornis bijverzint om ze nog langer vast te houden, terwijl echte behandeling uitblijft.

Het belang van het kind centraal stellen werkt averechts, want op die manier wordt elk afzonderlijk kind een wandelend geldbedrag. Het zou moeten gaan om het belang van het hele gezin, waar het kind een integraal deel van is. De nadruk moet liggen op hulp aan huis, zodat zoveel mogelijk gevolgschade door UHP voorkomen kan worden, terwijl kinderen op die manier ook niet in een instelling blijven rondhangen, terwijl iedereen is vergeten waarom het daar oorspronkelijk geplaatst werd. Als er een hechtingstoornis ontstaat doordat het kind de ouders te weing mocht zien, en vervolgens de hechtingsstoornis tot reden wordt gemaakt dat het kind niet meer naar huis kan, dan blijf je aan de gang! Het is altijd een cirkel-redenering bij Jeugdzorg. De 'problemen' van het kind zijn de reden dat het niet naar huis mag, óf het gaat goed met het kind en het zou door het terugplaatsen problemen kunnen krijgen! Zo houden ze de ouders altijd buiten spel. Daarom vinden ouders Jeugdzorg ook maffia, omdat ze altijd in het web verstrikt blijven, wat ze ook doen om aan Jeugdzorg tegemoet te komen.

'Pervers' systeem, én perverse mensen

Dus wat betreft 'de goeie mensen in een pervers systeem', zoals Gerritsen het wel eens placht te noemen...Iedereen die de zorg voor een kind serieus neemt, wéét het wanneer er niet aan hoogwaardige zorg wordt voldaan. Als Jeugdzorgmedewerkers daar zo moeilijk over kunnen praten, omdat de Jeugdzorgtop bestaat uit een stelletje in zichzelf gekeerde ezelsoren, die niet de behoefte voelen om zich te beteren, omdat ze er tot dusverre in geslaagd zijn hun wanpraktijken goed verborgen te houden, dan kan het personeel met het 'hart op de goede plaats' ook anoniem haar verhaal doen bij verschillende media! Als hun nachtrust echt verstoord wordt door een slecht geweten, zijn er genoeg mogelijkheden om daar iets aan te doen. Maar weet je wat ik denk? Ik denk dat veel gezinsvoogden het wel lekker vinden dat ze zich in zo'n grote machtspositie bevinden met relatief zo weinig kwalificaties! Je bent toch maar mooi belangrijk als je je dreigende hand kan uitstrekken over de hoofden van iemands kinderen en deze daarmee kan chanteren om je onzalige behandelplan te laten onderschrijven... 

Sven Snijer